Eeuwenoude sluizen regelen de verdeling van het water

Het water dat door de vele molens in onze regio uit de polders werd gemalen, kwam in de Oude Rijn en de IJssel terecht. Zowel in het gebied van de Bisschop van Utrecht als van de graven van Holland. De waterlozing veroorzaakte in de 14e eeuw nogal eens ruzie tussen beide grootmachten. In 1363 werd de waterstaatkundige toestand uiteindelijk in overleg geregeld. Het Groot Waterschap van Woerden, gebied van de bisschop, mocht lozen via de beide Wierickes op de IJssel, waarbij de grens van dit waterschap bij Bodegraven kwam te liggen. Daar werd een sluis gebouwd om de waterlozing te regelen.

Hierdoor scheidde Woerden zich af van het Rijnland. Volgens onderzoeker dr. C. J. van Doorn heeft Bodegraven zijn ontstaan en ontwikkeling vooral te danken aan deze sluis en de brug die er bij werd gebouwd. Bodegraven kwam hiermee op de grens te liggen van beide waterschappen; dit leverde nog wel eens de nodige strijd op. Woerden had in 1399 toestemming gekregen om sluitbomen te leggen bij de Bodegraafse sluis, zodat zij tol kon heffen van de scheepvaart. Pas in 1617 werd op verzoek van de ambachtsbewaarders van Bodegraven deze sluitboom weggehaald, echter tegen het betalen van een vast jaarlijks bedrag aan Woerden.

Aan de noordkant van de brug lag een zogenaamde overtoom, waar met een windinstallatie kleine schepen konden passeren over de dam die daar lag, als er niet geschut kon worden in de sluis. In de eerste jaren werd de sluis voor de scheepvaart, door gebruik te maken van de overtoom, weinig gebruikt. De scheepjes waren nog klein en licht. In 1456 was de sluis drie maal per week een uur open. In 1611 was dat al twee keer per dag. Door het toegenomen vrachtverkeer - in 1890 passeerden 9900 schepen met 200.000 ton vracht de sluis - moest de sluis worden vergroot en verbreed. Dit werk gebeurde in 1890. Het innen van de brug- en sluisgelden ten behoeve van het Groot Waterschap is door de
eeuwen heen verpacht aan de sluis en brugwachters. Tot 1970 hebben deze pachters hun inkomen moeten halen uit het tolgeld. Nu is men gewoon in dienst van de Stichtse Rijnlanden (vroeger het Groot Waterschap Woerden).

In 1972 voeren er jaarlijks nog 3550 schepen door de sluis. Doordat het vrachtverkeer over water, van en naar Woerden praktisch stil is komen te liggen, zijn het nu vooral de recreatievaarders die de sluis nog passeren. Aan de zuidwestkant van de brug lag tot 1960 een bijzondere verlaging van het wegdek, die tot aan het waterniveau rijkte. Dit was het zogenaamde paardenwed. Naast de stal van hotel Van Haaften konden de paarden die daar gestald werden naar beneden lopen om water uit de rivier te drinken. Het was dus een eeuwenoude drenkplaats voor paarden.

Omdat bij overvloedige regenval grote schepen moeite hadden om tegen de zware stroming in de sluisdrempel te passeren,
werd in 1987 begonnen met de aanleg van een spuikoker. Deze spuikoker werd gebouwd ten zuiden van de sluis onder de straat van de Rijnkade en loopt van de oostzijde van de sluis naar de westzijde van de brug. Bij droge zomers kunnen de sluis en de spuikoker ingezet worden om de verzilting door binnendringend zeewater tegen te gaan. Er kunnen dan grote hoeveelheden zoetwater uit het Amsterdam-Rijnkanaal door de spuikoker naar het westen getransporteerd worden. Op de foto uit 1880 is rechts naast de brug, de overtoom te zien, terwijl het wed lag naast het witte gebouw, de stal van hotel Van Haaften.

Om het water uit de polders rond Reeuwijk af te voeren, was tussen 1340 en 1350 de Breevaart gegraven.
Deze loosde het water via een keersluis bij Gouda bij laag water in de Hollandse IJssel. De Krugerlaan in Gouda is het laatste gedempte deel van deze wetering. Door de inklinking van het land was er uiteindelijk een dubbele sluis nodig om het water via de Karnemelksloot en de Goudse grachten in de IJssel te lozen.

Bij Goejanverwelle is een sluis gebouwd die bootjes toegang geeft van en naar de IJssel en de Dubbele Wiericke. Het peilverschil is hier nu één meter, de IJssel ligt een meter hoger dan de wetering. Na drie jaar renovatie is deze sluis nu gemoder­ni­seerd en weer geopend, de sluiswachtster hoeft de zware sluisdeuren nu niet meer met de hand open te draaien.