Verhalen uit het archief: Burgemeester Vonk vermoord, verzetsmensen in gevaar

De Bodegraafse burgemeester G.R. Vonk was op zijn post gebleven om de Duitsers zoveel mogelijk tegen te werken. Hij hield het lang vol, tot december 1944. Toen heerste er in Bodegraven een terreur die niet eerder was voorgekomen. Weken achter elkaar waren er bijna elke nacht huiszoekingen, de bezetter was verbeten op zoek naar de verzetshaarden in het dorp, en naar de plaats waar de illegale Kroniek gedrukt werd. Belangrijke kopstukken uit het verzet wisten steeds op tijd te ontvluchten.

Door Cock Karssen

De haatgevoelens die Vonk opriep bij de Hollandse landwachters en hun handlangers resulteerde in het besluit om de burgemeester op te pakken. Simon de Rijk conciërge van de RK Meisjesschool en actief in het verzet, hoorde op 19 december van dit besluit en wist op tijd de burgemeester te waarschuwen. Vonk kon op het nippertje aan de achterkant zijn huis ontvluchten. Hij dook onder, maar nadat hij hoorde dat zijn vrouw, dochter en een zoon in zijn plaats gearresteerd waren, gaf hij zich zelf aan. De landwachters B. en H., beiden zeer berucht in Bodegraven, namen de burgemeester in eerste instantie mee naar de gevangenis in Gouda, maar kwamen hem twee uur later alweer ophalen.

Dodenlijst

Hoewel nog veel zaken giswerk blijven is zeker dat de twee SD'ers B. en H. de burgemeester op de Verlengde Kerkweg in Lekkerkerk op laffe wijze hebben doodgeschoten. Landwachter B. pochte later dat hij de schoten gelost zou hebben, terwijl de Bodegraver H. een dodenlijst in zijn zak had waarvan de naam van Vonk als eerste was doorgestreept.

Een drietal kopstukken uit het Bodegraafse verzet besloot, na lang beraad dat deze H.en B. zo gevaarlijk waren en zoveel andere levens in gevaar brachten dat zij om het leven gebracht moesten worden. Bij H. is dat gelukt hij werd doodgeschoten op 7-1-1945, B. ontsprong de dans en zette zijn terreur door.

Chiel Edelman

Chiel Edelman kwam uit het grote gezin van fietsenmaker Edelman uit de Kerkstraat in Bodegaven en werkte toen de oorlog uitbrak bij de boekhandel op de hoek van de Wilhelminastraat. Samen met zijn baas begon hij met het verspreiden van ondergrondse kranten zoals Trouw en Vrij Nederland. Daarna kwamen de onderduikers, die onder andere via zijn broer die in Zeist woonde, uit alle delen van het land naar de boekhandel. Vanuit de boekhandel werd een onderduikadres gezocht in de omgeving. Dit was vaak in De Meije. Maar al snel kreeg Chiel de opdracht om in de Zuid-Hollandse organisatie van de Landelijke Onderduikers Organisatie te gaan werken, onder de schuilnaam Dolf reisde hij het hele land door.

Ontvluchten

Meestal wist hij zonder problemen door de vele controles heen te komen. De eerste keer dat hij gearresteerd werd, wist hij zich er uit te praten, en de tweede keer ontsnapte hij op het nippertje. Omdat er zoveel verzetsmensen gevangen genomen waren, moest Chiel vele anderen in het land waarschuwen, omdat de gevangenen door zouden kunnen slaan bij de verhoren. Dit kon niet per telefoon of brief, dus hij moest veel reizen naar alle hoeken van het land. Tijdens deze reizen werd hij gearresteerd in de buurt van Driebergen door de S.D. en geboeid naar Arnhem gebracht. Na hardhandige verhoren werd hij de volgende dag op transport gezet naar Rotterdam, begeleid door Hollandse politiemannen, die het niet nodig vonden dat hij geboeid werd. Daarom vatte hij het plan op om te ontvluchten als hij de kans kreeg. Die kans kwam op het station in Utrecht. Hij vloog daar de trein uit en sprong tussen de rails naar een volgend perron, maar halverwege werd hij getroffen door de kogels van Duitse soldaten die op dat perron stonden en als gekken op hem begonnen te schieten. Hij werd naar een ziekenhuis gebracht, waar dokters en personeel allen fel anti-Duits waren. Hier werd hij niet alleen goed verpleegd, maar zij hielpen hem ook door briefjes langs de bewaking te smokkelen om het verzet te alarmeren. Een zuster van de Bodegraafse tandarts Mahler, was zijn verpleegster en zij zorgde dat er briefjes van hem in Bodegraven kwamen. Zijn bevrijding gebeurde op tijd, waarbij wel één van de bewakers moest worden doodgeschoten. Met de kogel van de arrestatie nog in zijn longen werd Chiel achter op een fiets naar een veilig adres vervoerd, waar het lang duurde voor hij weer hersteld was.