Onderwijs in onze regio al eeuwenoud

In deze tijd van corona staat het onderwijs flink onder druk en moet zich steeds weer aanpassen aan de omstandigheden. In de loop van de geschiedenis heeft het onderwijzen van kinderen al heel wat stormen moeten doorstaan. In de volgende verhalen zullen wij dat zien.

Door Cock Karssen

De eerste scholen in onze regio dateerden uit het begin van de 17e eeuw. Het onderwijs in Nederland werd voor die tijd vooral gegeven in kloosterscholen, waar alleen jongens les kregen in het lezen van de psalmen en de Bijbel en daarnaast de koorzang beoefenden. In de 17e eeuw namen stads- en dorpsbesturen deze taak over en werden overal scholen opgericht. De onderwijzers op de dorpsscholen hadden geen speciale opleiding gehad, zij leerden het vak van hun voorganger.

Hoewel de scholen openbaar onderwijs gaven had de plaatselijke gereformeerde kerk veel inspraak bij de benoeming van de onderwijzer. De onderwijzer werd benoemd door de Schout en later door de burgemeester. Hij moest de calvinistische leer onderwijzen en had vaak allerlei taken in de kerk. Hij moest de klok luiden, was voorzanger tijdens de kerkdiensten en soms koster. Een voorbeeld hiervan is Roelof van Dobben die van 1674 tot 1712 in Bodegraven naast schoolmeester ook voorzanger, voorlezer en doodgraver was. Op de afbeelding uit 1664 is links onderaan het schooltje te zien bij de Dorpskerk.

Meije, Waarder en Driebruggen
Zover bekend was er in 1636 al een schooltje voor openbaar onderwijs in de Meije. Deze school was gesticht omdat kinderen anders twee uur heen en twee uur terug over een slechte weg naar een school in Bodegraven moesten lopen. Naast subsidie werd het geld voor de schoolmeester uit eigen middelen opgebracht. Toen er in 1858 in Bodegraven een Christelijke school werd opgericht veranderde de situatie, omdat een deel van de protestantse ouders hun kinderen toch liever de vele uren naar het dorp lieten lopen om daar naar de school met de Bijbel te gaan. Alleen de kinderen die niet sterk genoeg waren voor de dagelijkse tocht bleven op de openbare school in de Meije.

Ook in Waarder en Driebruggen hebben er in de 17e eeuw schooltjes voor openbaar onderwijs gestaan. De onderwijzer moest ook hier, naast het geven van onderwijs, functioneren als doodgraver, koster, klokluider en voorzanger. De schouten van Waarder en Lange Ruige Weide werkten samen met de kerkbesturen bij de benoemingen van de schoolmeesters. De schoolmeester in Waarder verdiende in 1724 een jaarsalaris van 75 gulden. Daarom waren de bijbaantjes erg welkom. Het schoolgebouw in Waarder stond achter de Hervormde kerk. De openbare school in de Lage Weide (nu Driebruggen) heeft gestaan op de plaats waar nu Custwijc is te vinden. Het schoolgebouw functioneerde ook als rechthuis.

Reeuwijk-Dorp
De oudste gegevens over een schooltje in Reeuwijk dateren van 1746. Dit schooltje stond in Reeuwijk-Dorp, daarnaast was er ook een schooltje in Sluipwijk. Het schoolhuis stond op de hoek van de Nieuwdorperweg en de Kerkweg. In 1811 kregen er 30 jongens en 20 meisjes onderwijs van meester Geerlof de Jaager. Het schoolgeld was 1 stuiver per kind, bij extra schrijfonderwijs werd dit verhoogd naar 1,5 stuiver. De onderwijzer verdiende zo over 48 weken 144 gulden, behalve in een strenge winter. Het is bekend dat in een strenge winter kinderen soms wel vier maanden niet verschenen. De onderwijzer kon dan ook geen schoolgeld innen. Hij was dus ook erg blij met de extra inkomsten van 100 gulden als koster-doodgraver, terwijl hij van de gemeente nog een jaarsalaris kreeg van ook 100 gulden.

Sluipwijk
In de 18e eeuw was Sluipwijk nog een eigen gemeente met dus ook een eigen schooltje. De oudste gegevens komen uit 1770, wanneer Jacob Clausset wordt aangesteld door de ambachtsvrouwe tot schoolmeester, koster en voorzanger.

Nieuwerbrug
In Nieuwerbrug moet al sinds 1610 een dorpsschooltje aanwezig zijn geweest. Het dorp is waarschijnlijk ontstaan doordat arbeiders die gewerkt hadden aan het graven van de Dubbele Wiericke, zich later aan de Oude Rijn hadden gevestigd, waar zij ook een brug over de Oude Rijn maakten. Het was voor de kinderen van de dorpelingen te ver om naar school te lopen in de omliggende plaatsen, zodat men zijn eigen school stichtte. Het is waarschijnlijk één van de oudst bekende schooltjes van ons land.