Kijken zonder te zien wordt zien zonder te kijken

BODEGRAVEN

Ap Quist fotografeert al jaren, maar hij heeft zich de afgelopen jaren ontplooid als professioneel kijker/fotograaf. “Ik kreeg de vraag van de Culturele Commissie en het Evertshuis of ik een fototentoonstelling kon maken,” vertelt hij. “Het thema lag niet vast, maar gezien de tijd en wat ik had aan foto’s, heb ik gekozen voor het thema ‘Concentratiekampen uit de Tweede Wereldoorlog’.

door Eke Vos-Heikens

In 2017 was er ook al eens een heel indrukwekkende expositie in het Evertshuis in het kader van de 4 mei herdenking, maar het thema werd toen heel anders in beeld gebracht. Ap weet nu weer indruk te wekken met foto’s van vier concentratiekampen. Deze fotoserie kan naar zijn mening niet anders dan rond 4 mei gepresenteerd worden. 

Ondanks het gruwelijke wat er heeft plaatsgevonden, zijn elementen uit de gebouwen heel mooi. Elk kamp heeft zijn eigen sfeer. Zo is Theresienstadt in Tsjechië qua architectuur best bijzonder. Vught was een ‘modelkamp’. In Auschwitz en Westerbork overheerst wel het gevoel van alle gruwelijkheden die er hebben plaatsgevonden.

Schaal en impact

Ondanks dat er veel over te lezen is, geven beelden meer gevoel. Uit een boek komt het anders binnen. Dan is het leerstof. Ap heeft de emotie fantastisch weten weer te geven. Het is niet het in beeld brengen van leed. Er staan ook heel bewust geen mensen op. Hij heeft de foto’s gemaakt alsof hij er alleen liep. Je brengt als kijker als het ware een bezoek aan het kamp iedereen heeft zijn eigen interpretatie van foto’s.

Er zijn vele concentratiekampen. Niet allemaal zijn ze als monument bewaard gebleven zoals die van de foto’s. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wist men wel wat daar gebeurde, maar de schaal waarin de kampen functioneerden, wisten maar weinigen. “De directe omgeving wist dat zelfs niet. Men wist dat er mensen zaten, maar de slager of groenteboer die eten leverde, was blij met de handel die hij kon drijven en wist niet exact wat zich in die gebouwen afspeelde.”

De kampen zijn nu een “toeristische attractie”, maar daar houdt Ap zich verre van. De kijker wordt geraakt. Het mag binnenkomen, maar moet niet gruwelijk zijn. Ap wil niet belerend zijn, maar hoopt op een zodanige indruk, dat de kijker zich afvraagt: “Hoe is het mogelijk dat dit op zo’n grote schaal is gebeurd. Wat hebben we er in alle afgelopen jaren van geleerd?”

Kleuren

De flyer en posters die de tentoonstelling aankondigen zijn in de kleuren zwart, wit en rood. Ap heeft daar een heldere verklaring voor: “Rood is de kleur van liefde, maar ook de kleur van bloed. En de foto’s zijn in zwart-wit.” Daarmee refereert Ap aan een hele zwarte bladzijde uit onze geschiedenis. “Ik fotografeer met mijn gevoel, maar wil de emotie van anderen niet beïnvloeden. Kleur in veel foto’s leidt af. Zwart-wit geeft ruimte voor de kijker aan gedachten als ‘Kan ik me voorstellen wat daar is gebeurd?’ Het licht in de foto’s geeft hoop.”

Leermoment

De impact is groot en het gruwelijke overheerst in de gedachten die de foto’s oproepen. “Maar er spreekt ook iets anders uit,” aldus Ap. “Als je de foto’s ziet, denk je ‘Dat stond ook in het (school-)boekje!’ Het is dus echt waar geweest. Je snapt dan pas beter hoe erg het was. Je realiseert je wellicht dat wij het dan erg goed hebben.”

Maar ook zie je dat je het kunt overleven als je heel sterk bent. Dat de mens meer kan dan hij soms denkt. Er is muziek gemaakt, er was humor; er zijn overlevers. Denk aan het meisje dat het Oekraïense volkslied zingt in de schuilkelder. De kunst van niets hebben en toch iets maken, dat moet ons leerproces zijn!

Meer informatie

Opening foto-expositie 24 april Evertshuis om 13.15 uur. Zaal open vanaf 13.00 uur. De expositie is een onderdeel van een zondagmiddagprogramma dat het bezoeken waard is. De opening vindt plaats in de theaterzaal. Er is live muziek die in kamp Vught is gemaakt en muziek op fluit en harp met het thema ‘strijd’. Er zijn voordrachten van gedichten: één gegrift in de betonnen palen op de fusilladeplaats van kamp Vught, maar ook een eigentijds gedicht van recente datum gemaakt naar aanleiding van de indruk die de foto’s achterlaten. Ook zal de band Apassie een viertal passende nummers ten gehore brengen waarbij Ap beelden vertoont die passen bij deze expositie. Cock Karssen vertelt over het Oranjehotel en mensen die vanuit onze gemeente afgevoerd zijn naar concentratiekampen, Ap vertelt over zijn foto’s.

Gezien de verwachte opkomst is het verstandig om u aan te melden als u deze opening wilt bijwonen bij Leo Dijkmans: leo.dijkmans@gmail.com.