Vreemde grenzen in onze streek
Tot 1964 waren de grenzen tussen de verschillende dorpen een vreemde wirwar. De grenzen van Bodegraven met Zwammerdam en met Reeuwijk waren al 40 jaar bron van irritatie. Ook in Nieuwerbrug, dat onder bestuur van zowel Bodegraven, Waarder, Barwoutswaarder en Rietveld viel, moest nodig iets veranderen.
De grenzen met Zwammerdam liepen heel vreemd: ten noorden van de Rijn was heel Buitenkerk tot aan de Ziende Bodegraafs gebied, maar aan de zuidkant lag de grens in de Van Tolstraat bij het pand van dokter Van Beek (nu Expert). Oud-Bodegraven ten noorden het spoor was geheel Zwammerdams gebied, evenals de Overtocht.
Maar ten zuiden van de spoorlijn was in Oud-Bodegraven de westkant van de weg van Zwammerdam en de oostkant van Bodegraven. De weg zelf hoorde bij de polder van Reeuwijk.
Brand
Vooral bij brand gaf dat ingewikkelde situaties, zoals bij een boerderijbrand in april 1933: bij de familie J. de Vries in Oud-Bodegraven brak op een dinsdagavond brand uit, waarbij de rieten kap van de boerderij al snel in lichterlaaie stond.
De brand was vanaf de Goudsestraatweg in Bodegraven duidelijk te zien, maar de Bodegraafse brandweer en motorspuit mochten niet uitrukken, hoewel hun handen jeukten. Door de buurtbewoners was direct na het uitbreken van de brand iemand naar Zwammerdam gestuurd om de brandweer te alarmeren.
Deze bode was echter vergeten, of wist niet, dat er een Zwammerdamse spuit aan de Overtocht stond in het brandweerhuisje daar. Hij was helemaal naar Zwammerdam zelf gegaan, en dat kostte veel tijd.
De opperbrandweerman Boeijenga kwam toen met zijn stok en een paar brandmeesters naar de Overtocht om de brandmeester daar te waarschuwen, waarna de spuit achter een vrachtwagen werd gehaakt en naar de brandhaard werd gereden.
Probleem bij scholen en winkels
De rooms-katholieke scholen van Bodegraven stonden allen op Zwammerdams grondgebied. De leerkrachten van de Willibrordusschool kregen hierdoor een lager loon uit betaald dan hun collega’s van de protestante en openbare scholen elders in het dorp. Ook waren er problemen tussen de middenstanders. De winkels op Zwammerdams grondgebied mochten ’s avonds na 21 uur en op zondag open zijn, terwijl dat in de rest van Bodegraven niet mocht. Dit leverde veel protest op!
Om aan de ingewikkelde situatie een einde te maken stuurde de Bodegraafse gemeenteraad onder leiding van burgemeester Le Coultre in 1915 al een plan naar de Gedeputeerde Staten om Zwammerdam bij Bodegraven te voegen. Dit ging toen niet door, maar 6 jaar later kwamen de Gedeputeerde Staten zelf met het plan om Zwammerdam bij Bodegraven te voegen en de Tempelpolder en Vettebroek onder Reeuwijks bestuur te brengen.
Dat leverde groot protest op uit Zwammerdam! In het Patronaatsgebouw in Oud-Bodegraven (dit was een gebouw waarin zowel de Willibrordschool als het Patronaat was gevestigd) werd een protestbijeenkomst gehouden. De verhouding met Bodegraven was ronduit slecht te noemen. Men vond het in Zwammerdam ‘een gruwel als Bodegraven bezit zou nemen van hun mooie Raadhuis’.
Tot grote vreugde van de Zwammerdammers gingen de grenswijzigingsplannen in 1921 niet door. Om dit te vieren werden strijdliederen gemaakt. Met een grote groep trokken de Zwammerdammers naar de Van Tolstraat in Bodegraven, waar ze een witte streep trokken op de grens en luidkeels de strijdliederen ten gehore brachten.
Zwammerdam verliest zelfstandigheid
Maar met deze overwinning voor Zwammerdam was de grenswijziging nog niet van de baan.
Ook in 1949, 1951 en 1955 komen de plannen weer ter tafel. De grenswijzigingen gaan door en daarmee verliest Zwammerdam haar zelfstandigheid. Zij strijden tot het uiterste met acties, een protestmars en een petitie bij de Eerste Kamer, maar deze keer verliest het dorp. Zwammerdam kiest dan uiteindelijk voor Alphen om de volgende redenen: Zwammerdam is een dorp met een opmerkelijke geest van tolerantie en toch ook principieel. Het accent ligt op arbeiders, boeren en een kleine middenstand. Bodegraven heeft starre principes en veel kaashandelaren, die een stempel zetten op het bestuur.
Op 31 januari 1964 waren de grenswijzigingen een feit. De Van Tolstraat, Oud-Bodegraven en de hele Goudseweg werden Bodegraafs gebied, de zuidelijke grens kwam bij de A12 te liggen en de noordgrens bij de Hazekade bij Zegveld. Ook de verdeeldheid van Nieuwerbrug, die bestuurlijk onder vier gemeenten viel, werd veranderd; Nieuwerbrug werd grondgebied van Bodegraven.
Door deze wijzigingen kwam het grondgebied van Bodegraven aan de oostkant 600 meter buiten de dorpskom van Waarder te liggen en tot aan de Dobbenbrug aan de westkant bij Zwammerdam.