Verhalen uit het Archief: Grenzen veranderden in de loop van de eeuwen

De diverse dorpen in onze gemeente haddenvroeger een eigen zelfstandigheid en de grenzen liepen ook nog eens heel ingewikkeld. Elke kern kent zijn eigen geschiedenis.

door Cock Karssen

Reeuwijk en omgeving

Het huidige dorp Reeuwijk bestaat uit de kernen Reeuwijk-Dorp, Tempel, Reeuwijk-Brug, Sluipwijk, Stein, Oukoop, Waarder en Driebruggen. Al deze kernen hebben een eigen geschiedenis, maar wel een gezamenlijk ontstaan. Veel van de oude grenzen zijn ontstaan in de tijd van de graven en bisschoppen. 

Er bestond bijvoorbeeld een ‘weg’ tussen Reeuwijk-Dorp en het plassengebied van Sluipwijk. Na de aanleg van de Breevaart omstreeks 1350 werd deze verbinding doorgesneden en moest er een brug gebouwd worden om beide delen te verbinden: de Reeuwijkse Brug. In de jaren 1830-1840 werd tussen Gouda en Bodegraven de ‘straatweg’ aangelegd. In Reeuwijk ontstond er daardoor een kruising met de Nieuwdorperweg en de ’s Gravenbroekseweg. Rond die kruising ontstond de eerste bebouwing van Reeuwijk-Brug.

In de loop van de eeuwen werden steeds meer kleine en grote gebieden onder één bestuur gebracht. In 1855 werd Middelburg bij Reeuwijk gevoegd, in 1870 volgden Sluipwijk en Stein. In 1989 werden Driebruggen en Waarder bij Reeuwijk gevoegd.

Nieuwerbrug

Nieuwerbrug is als buurtschap ontstaan rond de ontginning van het landschap in de twaalfde eeuw. In 1510 werd een brug over de Oude Rijn aangelegd. 

De buurtschap behoorde bestuurlijk bij vier gemeenten: Bodegraven, Barwoutswaarder, Waarder en Rietveld. Bij de gemeentelijke herindeling in 1964 werd Nieuwerbrug ingedeeld bij Bodegraven. In 1964 werden ook andere grenzen in de omgeving verlegd. Zo werd Zwammerdam opgeheven en delen werden bij Alphen aan den Rijn, Bodegraven en Reeuwijk getrokken.

Bodegraven en Zwammerdam

Voordat de nieuwe grenzen werden getrokken, vormde de grens tussen Bodegraven en Zwammerdam al 40 jaar een bron van irritatie. Ze liepen namelijk heel vreemd: ten noorden van de Rijn was heel Buitenkerk tot aan de Ziende Bodegraafs gebied. Maar aan de zuidkant lag de grens in de Van Tolstraat bij het pand van dokter Van Beek (nu Expert). Oud-Bodegraven voor het spoor was geheel Zwammerdams gebied, evenals de Overtocht. Maar ten zuiden van de spoorlijn was de westkant van de weg van Zwammerdam en de oostkant van Bodegraven. De weg zelf hoorde bij de polder van Reeuwijk. 

Vooral bij brand gaven deze grenzen ingewikkelde situaties, zoals bij een boerderijbrand in april 1933: ’Bij de familie J. de Vries in Oud-Bodegraven brak dinsdagavond brand uit, waarbij de rieten kap van de boerderij al snel in lichterlaaie stond. De brand was vanaf de Goudsestraatweg in Bodegraven duidelijk te zien, maar de Bodegraafse brandweer en de motorspuit mochten niet uitrukken, hoewel hun handen jeukten. Door de buurtbewoners was direct na het uitbreken van de brand iemand naar Zwammerdam gestuurd om de brandweer te alarmeren. Deze bode was echter vergeten, of wist het niet, dat er een Zwammerdamse spuit aan de Overtocht stond in het brandweerhuisje daar. Hij was helemaal naar Zwammerdam zelf gegaan en dat kostte veel tijd. Toen eindelijk de brandweer arriveerde, was het felste vuur al verdwenen. Hun restte niets meer dan het laatste vuur met de handpomp uit te spuiten. Deze ellende bewijst weer dat er aan de regeling van de samenwerking van naburige gemeenten nogal wat mankeert. In verband met de veiligheid moet het toch mogelijk zijn dat een steeds gereedstaande motorspuit als die van Bodegraven kan ingrijpen, zonder dat daarvoor eerst uit het ver verwijderde Zwammerdam opdracht wordt gegeven.’ Tot zover ‘De Kroniek’ in 1933.

Een ander pijnpunt: de rooms-katholieke scholen van Bodegraven stonden allen op Zwammerdams grondgebied. De leerkrachten van de Willibrordusschool kregen hierdoor een lager loon uitbetaald dan hun collega’s van de protestantse en openbare scholen elders in het dorp. Ook waren er problemen tussen de middenstanders. De winkels op Zwammerdams grondgebied mochten ’s avonds na 21.00 uur en op zondag open zijn, terwijl dat in de rest van Bodegraven niet mocht. Dit leverde veel protest op! Dit alles veranderde gelukkig na 1964.

Bodegraven-Reeuwijk

In 2011 werden de gemeenten Bodegraven en Reeuwijk samengevoegd tot de gemeente Bodegraven-Reeuwijk en kwamen alle nu bekende kernen bij elkaar.