De illegale krant in 1944

Nu overal in het land 75 jaar vrijheid wordt herdacht, gaan wij bij deze verhalen ook af en toe 75 jaar terug in de tijd.

door Cock Karssen

De nieuwsvoorziening via de bestaande kranten en de radio werd tijdens de Tweede Wereldoorlog al snel gemuilkorfd. In Bodegraven en omgeving werd de krant ‘Bodegraafs Nieuws en Advertentieblad’ uitgegeven door C.G. Karssen. Deze redacteur (mijn vader) was niet van plan om zich door de Duitsers te laten muilkorven, waardoor hij regelmatig met de bezetters in aanvaring kwam. Uiteindelijk werd hij in 1942 uitgeschakeld en 9 maanden als gijzelaar met vele andere Nederlanders opgesloten in Sint-Michielsgestel, en werd zijn krant verboden.

Illegale kranten

Landelijk ontstonden al in 1940 illegale kranten als Trouw, Vrij Nederland, De Waarheid en Het Parool. Al in 1940 begonnen Bodegravers deze krantjes in blanco enveloppen bij bekenden in de bus te stoppen, en in 1942 werd ‘Trouw’ op grote schaal in de dorpen bezorgd. Omdat het luisteren naar ‘de Engelse Zender’ steeds gevaarlijker werd, als je sowieso nog een radio had, en de behoefte aan nieuws van de oorlogsfronten groot was, besloten de mensen die de illegale kranten verspreiden, om zelf een krantje te gaan stencilen.

In het begin kwam de tekst uit Leiden, waarna de Bodegravers het stencilden, en toen na Dolle Dinsdag de verbindingen steeds slechter werden, begon de redacteur van de verboden krant ‘Het Bodegraafs Nieuws en Advertentieblad’, C.G. Karssen, steeds meer de illegale ‘Kroniek’ zelf te schrijven. Met behulp van kristal zendertjes luisterden Karssen en Oppe naar de buitenlandse zenders en tikten het nieuws van de oorlogsvorderingen uit op een stencil. Het stencilen gebeurde eerst bij onderwijzer J. Oppe aan huis, toen op een pakhuiszoldertje van I. Hogendoorn, en later in het magazijntje van drogist Maarten Scheer in de Kerkstraat. Het ging vrij lang goed, het blaadje verscheen twee maal per week en honderden exemplaren werden er wekelijks clandestien verspreid, ook in de omliggende dorpen.

Verstopte exemplaren

Omdat het levensgevaarlijk was om zo’n krantje in huis te hebben, zijn er weinig bewaard gebleven. Gelukkig heeft de oud-directeur van de Bodegraafse gasfabriek, Jenné, wel alle exemplaren kunnen verstoppen, en jaren later aan de redacteur van deze verhalen afgestaan. Het oudste krantje dateert van begin september 1944. De inhoud van de gestencilde krantjes ging voornamelijk over het oorlogsnieuws.

Alleen stond er op 18 oktober wel een stukje over Bodegraven in: ‘Van betrouwbare zijde werd meegedeeld dat één van de Bodegraafse kaashandelaren zich bezig hield met onvaderlandslievende praktijken. Na de bevrijding zou deze firma wel hard geoordeeld worden.’ Het krantje had als kop ‘Kroniek van de week’ met als spreuk ‘Vriheyt is om gheen gelt te coop’. Op 5 september 1944 wordt vermeld dat de Geallieerden in Nederland staan en dat de bevrijding van ons land is begonnen. Wel adviseert de redacteur om het hoofd koel te houden Elke dag volgen er uitgebreide verslagen van alle fronten waarop gevochten werd.

Blijven vertrouwen en vechten

Op 9 september probeert de redactie om feiten en geruchten uit elkaar te houden. Er gaan de meest fantastische geruchten rond, waaraan ook de radioberichten uit Londen (radio Oranje) schuldig zijn. De lezers worden gewaarschuwd om rustig en verstandig te blijven en niets te geloven voordat men zeker weet dat de feiten officieel zijn. De illegale pers zal zijn uiterste best doen om de juiste feiten weer te geven. De spanning is ten top gestegen, maar het is nog steeds niet zeker of de bevrijdingstroepen al in Limburg staan.

Eind september wordt uitgebreid verslag gedaan van de ontwikkelingen rond Arnhem, Oosterbeek en Nijmegen. Er wordt ook gewaarschuwd om vooral nog geen vlaggen uit te steken. Op 30 september moet men helaas meedelen dat de Britse troepen bij Arnhem hebben verloren. De krant besluit met: ‘Wij moeten blijven vertrouwen en vechten, en als de troep later toch door Arnhem trekken, in een vrij Nederland, zullen wij de vaandels neigen in een stille hulde aan de duizenden dapperen die vielen voor onze vrijheid.’