Minicursus maakt maximale gevolgen duidelijk

Reeuwijk

De week van 20 tot 25 juni was de week van ‘invasieve exoten’, planten en dieren die zich buiten hun oorspronkelijke verspreidingsgebied hebben gevestigd en op de nieuwe plek tot problemen leiden. Zij zitten ook in Reeuwijk en omgeving. De Natuuracademie Reeuwijkse Plassen heeft daarom een minicursus georganiseerd. Op woensdagavond 22 juni was de eerste bijeenkomst. 

door Eke Vos

De natuur en ons milieu staan op het ogenblik volop in de belangstelling; woensdag was nog het boerenprotest in Stroe. Maar niet alleen de luchtkwaliteit heeft invloed op ons milieu en de planten en dieren in onze natuur. Ongemerkt zorgen wij als mens voor verspreiding van soorten die geen natuurlijke vijanden hebben. Zij veroorzaken daardoor overlast en milieuschade. Deze dieren worden de invasieve exoten genoemd.

Voorbeelden invasieve exoten

Er waren ruim dertig belangstellenden bij de minicursus van de Natuuracademie Reeuwijkse Plassen die met interesse luisterden naar een drietal sprekers. 

“Van de dieren in het Reeuwijkse Plassengebied, maar ook in de weilanden daaromheen, kennen we allemaal de grote aantallen ganzen in verschillende soorten. En wie heeft niet de rivierkreeft op straat zien lopen met zijn beide scharen omhoog gericht?” zegt Wilfred Reinholt van het Platform Stop Invasieve exoten. “Omdat ze van oorsprong niet in Nederland thuishoren, hebben ze geen natuurlijke vijanden en kunnen ze ongelimiteerd uitbreiden, met als gevolg dat inheemse soorten verdrongen worden en er schade wordt aangericht aan de natuur. Er is zelfs een gevaar voor de volksgezondheid.”

Wilfred legt verder uit dat ‘inheemse soorten’ alle planten en dieren omvat die ongeveer in het Nederland van voor het jaar 1500 leefden. Alles wat daarna naar Nederland is gekomen, wordt exoot genoemd. Het natuurlijke leefgebied van de exoot is van oorsprong ergens anders, maar ze zijn door menselijk toedoen in Nederland terechtgekomen. Dat kan bewust zijn, maar meestal zijn de exoten onbewust meegekomen in bijvoorbeeld ingevoerd plantmateriaal. 

Internationaal worden lijsten met invasieve (plaag-)soorten bijgehouden, met bestrijdingsplannen per soort. Deze lijsten worden in rap tempo steeds langer. Soorten kunnen zich ook explosief vermenigvuldigen als gevolg van het ontbreken van natuurlijke vijanden. Wilfred loopt de waarnemingen in de omgeving van Reeuwijk langs.

Muskusratten

Justin van Schaik praat ons bij over zijn werk als muskusrattenbestrijder bij het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Hij loopt dagelijks in een enorm gebied waterkanten en dijklichamen langs op zoek naar vraatschades. Hij herkent de diverse schadebeelden en weet vaak de goede plekken te vinden voor het zetten van vangkorven. Hij vangt soms bruine ratten, die ziektes overbrengen, maar jaagt gericht op muskusratten, die voor onze waterveiligheid het grootste gevaar vormen. “Ratten hebben meerdere worpen jongen per jaar en ook de jongen hebben soms in datzelfde jaar alweer een nest. De schade kan enorm zijn als gevolg van enorme gangenstelsels die ze daarvoor graven.”

Ratten graven namelijk enorme gangen vanaf de waterkant in bijvoorbeeld dijklichamen. “De holten die als gangenstelsel in de dijk ontstaan, kunnen na verloop van tijd instorten, waardoor er gevaar ontstaat in gebieden zoals die van ons, omdat het Groene Hart op ongeveer 2 meter onder de zeespiegel ligt,” aldus Justin. De muskusrat is ooit door een Tsjechische graaf uit Amerika naar Europa gehaald om van de pels mooie kledingstukken en dergelijke te maken. Als gevolg van de tegenvallende groei en kwaliteit van de pels zijn ze losgelaten in een tuinvijver. Vervolgens zijn ze ‘op reis gegaan’.

Amerikaanse Rivierkreeft

De Amerikaanse rivierkreeft is via de aquariumhandel In Nederland terecht gekomen. Rivierkreeften waren populaire dieren om te houden in aquaria. Dat ze in grote aantallen in sloten en wateren te vinden zijn, komt door incidentele ontsnappingen en uitzettingen. “De dieren voelden zich thuis in hun nieuwe leefgebied en hebben zich snel kunnen voortplanten en verspreiden,” aldus Hans van der Laan. Hij heeft als beroepsvisser vergunning om ze te vangen en vindt al meerdere jaren regelmatig grote hoeveelheden in zijn fuiken. 

Net als de muskusrat ondergraven de kreeften de slootkanten en vreten ze aan allerlei waterplanten. “Ze bederven het gehele watermilieu, want ze hebben geen natuurlijke vijanden. Een reiger wil er weleens eentje pakken, maar de scharen maken het hem vaak onmogelijk, waardoor de reiger snel weer loslaat,” legt Hans plastisch uit. Aan de hand van de honderden eitjes die een kreeft legt, rekent hij even voor hoe snel de verspreiding gaat. “Daar is niet tegenop te vissen! Tonnen per jaar haal ik naar boven en dat wordt op mijn leeftijd best bezwaarlijk! Gelukkig gaat mijn kleinzoon vaak mee.” Hans verkoopt de kreeften aan de horeca.

Plantenplaag

Niet alleen dieren, ook (exotische) planten kunnen ongeremd groeien en grote schade aanrichten. Denk bijvoorbeeld aan de grote waternavel, maar ook aan de krabbenscheer - geen exoot, maar een plaagsoort, Deze soorten kunnen in korte tijd de watergang helemaal laten dichtgroeien en daardoor bedekken en afschermen van licht. Hierdoor ontstaat een enorme verstoring van het onderwatermilieu. Dat merken zowel Wilfred als Hans.

Langs het fietspad van Reeuwijk naar Bodegraven dat langs de A12 net door de Reeuwijkse Hout loopt, komen veel springbalsemienen voor in de rand van de bosbeplanting. “Dat staat zo gezellig en het ruikt er altijd zo heerlijk zoet!” is de vaak gehoorde opmerking van een fietser of een wandelaar. Het is inderdaad een ‘echte bosrandplant’. Maar hij overwoekert alle andere planten. Bovendien doet hij zijn bijnaam ‘spingbalsemien’ eer aan: de rijpe zaden springen tot meters ver weg. Ze wortelen vrij oppervlakkig en zijn snel en eenvoudig te verwijderen, maar dat vraagt veel herhaling.

Wat te doen?

Er zijn verschillende instanties verantwoordelijk voor bestrijding van de invasieve exoten. Waarnemingen van muskusratten kunnen in ons gebied rechtstreeks naar het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden in Houten. Extreme groei van de grote waternavel kan gemeld worden bij het Hoogheemraadschap Rijnland in Leiden. Beide komen dan om te bestrijden of te verwijderen. 

De gemeente neemt ook meldingen op (via de gratis app ‘Mijn gemeente’), maar verwijst in veel gevallen door. De provincies zijn verantwoordelijk voor een plan van aanpak en bestrijding van exoten, maar alleen Utrecht heeft een plan klaar. Voor het herkennen van planten (al of niet exoot) is er de gratis app ‘ Obsidentify’. Daarmee maak je een foto en de app zoekt de soort erbij. Vele handen maken licht werk en vele ogen nemen scherp waar. Beide belangrijk in de bestrijding van invasieve exoten!

‘We kennen allemaal de grote aantallen ganzen. En wie heeft niet de rivierkreeft op straat zien lopen?’