De eerste feestelijke Najaarsmarkten

Van 13 tot 16 september vinden in Bodegraven weer de Najaarsmarktfestiviteiten plaats. In dit verhaal kijken wij terug naar de eerste jaren van deze festiviteiten.

door Cock Karssen

De Bodegraafse kaasmarkt, opgericht in 1882, heeft vele tientallen jaren met groot succes gefunctioneerd. Vooral de periode van 1920 tot 1930 was een groot succes, met een topaanvoer van zevenhonderd kaasbrikken per markt. Door de crisisjaren en de Tweede Wereldoorlog had de markt een flinke terugslag te verwerken. Omdat eind augustus 1948 koningin Wilhelmina haar 50-jarig regeringsjubileum vierde, werden ook in ons dorp festiviteiten gepland. Een handige marktcommissie onder leiding van kaashandelaar P. Bakker nam de gelegenheid te baat om de kaasmarkt in deze feesten te betrekken. 

Het werd een gezellige markt op 3 september, met versierde brikken en boeren en boerinnen in historische kledij, aanvoer van grote zware kazen en een feestelijke sfeer waren het resultaat. De gemeenteraad besloot dan ook na dit succes om een adviescommissie voor het marktwezen te benoemen, waarvan wethouder W. Boer de voorzitter werd. De commissie plande in eerste instantie de organisatie van een automarkt voor tweedehands auto’s om wat leven in de brouwerij te brengen. Toen men echter hoorde dat de Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland in juni een bezoek aan Bodegraven zou brengen, besloot men binnen enkele weken om daar een feestelijke Voorjaarskaasmarkt aan te koppelen.

Voorjaarsmarkt of Najaarsmarkt

Deze Meikaasmarkt op 9 juni 1949 was ook weer een daverend succes! In ‘De Kroniek’ schrijft de verslaggever: ‘De belangstelling voor de grote voorjaarsmarkt was zo geweldig, dat men moeilijk meer had kunnen wensen. Van heinde en verre zijn de bezoekers naar Bodegraven gekomen. Boeren, handelaren en zuivelautoriteiten; vrijwel de hele landelijke, de geïllustreerde en de zuivelpers; de radio, filmmensen en persfotografen; en ook veel bezoekers uit de omringende plaatsen. De naam van de volvette boerenkaas en de naam van Bodegraven als marktcentrum zullen weer klinken door Nederland!” 

Ook in 1950 en in 1951 werden feestelijke markten gehouden in het najaar en het jaar erna weer in het voorjaar. De discussie in de adviescommissie voor het marktwezen, die ook de stimulering van de goederenmarkt tot doel had, was steeds hetzelfde: de heren B. van Elk en C.G. Karssen wilden meer attracties zoals een zweefmolen, boerendansen, ruitersport, een zuivelkoningin of buitenlandse gezelschappen rond het marktgebeuren. De boeren en kaashandelaren die in de commissie zaten, wilden de kaasmarkt zelf meer in het centrum laten staan. 

Uiteindelijk besloot men om met ingang van 1952 voortaan een hele Bodegraafse dag te organiseren. Het werd definitief een Najaarsmarkt, op de tweede dinsdag van september, een feestdag van markt en kaas. Naast de kaasmarkt zelf bleef de kaas centraal staan met een boerenkaastentoonstelling, kaaskeuringen en aandacht voor de maaksters en makers van de kaas. Daarnaast wilde men de nodige festiviteiten blijven organiseren om mensen te trekken en de pers te interesseren.

De eerste Kaaskoningin

De grote publiciteitsstunt van 1952 was de instelling van een Kaaskoningin, de eerste in Bodegraven, maar ook in Europa! Mevrouw Lien van der Werken wist deze nieuwe functie met gratie te vervullen. Maar ook andere onderdelen van het programma waren succesvol. De nieuw ingestelde marktcommissie onder leiding van wethouder C.G. Karssen vormde een goed team waarvan velen deze functie zo’n 20 jaar met enthousiasme bleven vervullen. Zij wisten telkens weer nieuwe activiteiten te verzinnen, waarbij de kaasmarkt zelf in het centrum van de belangstelling bleef. Want daar ging het uiteindelijk om, de promotie van de boerenkaas! 

Ook door de grote kaastentoonstelling die in de garage van transportonderneming Transneerlandia werd gehouden, werd de aandacht gevestigd op het feit dat de Bodegraafse kaasmarkt toonaangevend was wat de te bedingen prijs en het verloop van de handel betrof. Ook het feit dat het dorp zestig kaashandelaren telde met een opslagruimte van enige miljoenen kilo’s kaas in hun pakhuizen, die over de hele wereld geëxporteerd werden, werd op deze tentoonstelling breed uitgemeten. De garage was door kunstenaar C. Veelenturf in een waardige tentoonstellingsruimte omgetoverd. 

Ook een andere plaatselijke kunstenaar, J. Akkermans, had zich voor het feest ingespannen. Hij had met een honderd schoolkinderen het spel ‘van koe tot kaas’ gerealiseerd. De gezamenlijke middenstandsorganisaties onder leiding van C. Groenendijk hadden onder de naam ‘Mireca’ het avondprogramma voor hun rekening genomen. Veel van deze programmaonderdelen zijn na deze eerste Najaarsmarkt wegens succes geprolongeerd; de functie van Kaaskoningin werd echter ondanks het succes eerst op een laag pitje gezet. Landelijk kwamen er ineens erg veel ‘koninginnen’ en men wilde de echte majesteit niet voor het hoofd stoten. Het zou tot 1968 duren voor er weer een Kaaskoningin tot leven werd geroepen.

Griekse god Aristaios

In plaats van de zogenaamde ‘volvette majesteit’ nodigde de marktcommissie andere belangrijke personen of groepen uit om het feest luister te geven. De Griekse god Aristaios kwam als uitvinder van de kaas in de persoon van Akkermans de markt opluisteren, er kwamen een Shetland-koningin en Limburgse mijnwerkers en in 1957 bij het 75-jarig jubileum van de kaasmarkt waren er zelfs twee hoge gasten. Zowel de Commissaris van de Koningin als de minister van Landbouw, Mansholt, waren naar Bodegraven gekomen. Bij het avondprogramma was nog een bekende gast aanwezig: de NCRV-presentator Johan Bodegraven, die tot Heer van Bodegraven werd uitgeroepen. 

De Najaarsmarkten zijn een vast onderdeel van de Bodegraafse cultuur geworden en hebben het dorp veel publiciteit opgeleverd, terwijl de promotie van de boerenkaas van onschatbare waarde is geweest.