De opkomst en ondergang van Het Kaas Museum

BODEGRAVEN - De gemeente wil in oktober 2024 Het Kaas Museum sluiten. Daarmee zou het historische erfgoed van de honderden kaasmakende boerenbedrijven en van de vele kaashandels verloren gaan.

door Cock Karssen

In de boerderijen rondom ons dorp wordt al eeuwenlang kaas en boter gemaakt. Om de verkoop van kaas te stimuleren werd in 1882 een boerenkaasmarkt opgericht, die bovendien een belangrijke rol gespeeld heeft in de ontwikkeling van het dorp. Bodegraven groeide uit tot een kaasdorp van betekenis. Ook nadat in 2001 de kaasmarkt werd opgeheven, speelt Bodegraven in de verhandeling en vooral de opslag van kaas nog een grote rol in de zakenwereld.

Omdat steeds meer boeren stopten met kaasmaken en er veel historische attributen dreigden te verdwijnen, werd in 1987 door een aantal gedreven mensen het plan opgevat om een museum op te richten waar de historie van het kaasmaken en de kaashandel voor het nageslacht bewaard zou blijven. Initiatiefnemers waren M. Verburg, veehouder, E.R. van Brederode, directeur van stichting Nationale Contactcommissie Monumentenbescherming, en J. de Bruin, bedrijfsvoorlichting van het ministerie van Landbouw en Visserij. 

Dit drietal wist nog een aantal mensen enthousiast te maken uit diverse standsorganisaties en de burgerij, en zo kon in 1987 de stichting Kaasmuseum Bodegraven opgericht worden. Naast zelfkazende boerinnen en kaashandelaren werden ook mensen uit de burgerij aangetrokken voor de publiciteit en historisch onderzoek. Men begon met het verzamelen van oude gebruiksvoorwerpen die vroeger bij het kaasmaken en de boterbereiding gebruikt werden, ging op zoek naar donateurs en geldschieters, en niet in het laatst naar een geschikt pand.

Prins Hendrikstraat

In 1987 werd tijdens de Najaarsmarkt een eerste expositie gehouden van de prille collectie die al verzameld was. In 1988 kon men tijdelijk beschikken over een ruimte in de Oudheidkamer in Reeuwijk, waar een deel van de verzamelde voorwerpen uitgestald werden. Door subsidie van de gemeente Bodegraven was het mogelijk om in 1990 een museum in te richten in een voormalig kaaspakhuis aan het einde van de Prins Hendrikstraat. Met groot enthousiasme werd het museum ingericht, met de hulp van vele vrijwilligers, en na de feestelijke opening bezochten vele honderden bezoekers en gasten uit Terrasson en Tolna het nieuwe museum.

In 1991 kreeg het bestuur het verzoek van de gemeente om te verhuizen naar het nieuwe Evertshuis. Na rijp beraad werd besloten om aan dit verzoek gehoor te geven. De nieuwe locatie had als voordeel dat de bereikbaarheid groter was, en ook dat er meer voorzieningen aanwezig waren, waardoor ook gehandicapten in staat waren om het museum te bezoeken.

Zolder van het Evertshuis

De ruimte op de zolder van het cultureel centrum was 280 vierkante meter groot en werd met behulp van vakmensen uit de museumwereld op een professionele manier ingericht. Er kwamen twee stijlkamers uit een wringhuis van de Goudse en Leidse kaas, een boerenstal, een kaaspakhuis, een afdeling over de boterbereiding en over de kaasfabriek Oud-Holland.

Met behulp van het fotoarchief van Cock Karssen werd het museum aangekleed met veel foto’s, waaronder een metersgrote foto van de kaasmarkt uit vroeger dagen. Ook werden er videopresentaties gemaakt en audio-opnamen, waarmee de historie in beeld en geluid gepresenteerd werd. De vele kaaskoninginnen die Bodegraven in de loop der jaren geregeerd hebben, waren te zien in een speciale fotogalerij, die elk jaar werd aangevuld.

Met de hulp van een team vrijwilligers die rondleidingen verzorgden en de collectie onderhielden en restaureerden, ontving het museum jaarlijks vele honderden bezoekers uit binnen- en buitenland. Samen met De Watersnip uit Reeuwijk verzorgde men met veel succes vaararrangementen, waarbij naast een bezoek aan het museum en een vaartocht over de Oude Rijn een bezoek aan fort Wierickerschans gebracht werd.

Verhuizing naar de Marktstraat

In april 2022 werd een deel van de collectie verhuisd naar de Marktstraat op aan dringen van de gemeente om daar een nieuw kaasmuseum te vestigen dat meer in het centrum van het dorp zou liggen. Over de financiële inspanningen om dit te realiseren is al het een en ander geschreven in deze krant. Ondanks een groeiend aantal bezoekers is nu toch besloten om Het Kaas Museum in 2024 definitief te sluiten. De lokale presentatie van de historie, de rol die de kaas in Bodegraven heeft gespeeld en de handel die het dorp groot heeft gemaakt, verdwijnt.