Reeuwijk ontstond te midden van de veenwildernis

Onze streek behoorde een millenium geleden tot het grondgebied van de graaf van Holland en de bisschop van Utrecht. Omstreeks het jaar 1000 begonnen zij gedeelten van de wildernis in leen uit te geven aan edelen of groepen boeren.

door Cock Karssen

In 1248 gaf Willem II, graaf van Holland, land met de naam ‘Reesveld’ (’ree’ betekent ‘scheiding tussen twee stukken land’) aan Willem van Brederode. Hij mocht het land ontginnen en exploiteren. Dit gebeurde met een schriftelijke overeenkomst, de zogenaamde ‘cope’. In veel namen in onze streek komt ‘cope’ of ‘koop’ nog voor, bijvoorbeeld in Oukoop en Boskoop. 

Om het veen te ontwateren groef men sloten die haaks op de rivieren of weteringen stonden, zoals op de Oude Rijn en op het veenriviertje de Oude Bodegrave. Er werden ook grensversterkende boerderijen gebouwd, de zogenaamde ‘mottes’. De Hoeve Wiltenburg bij Oukoop is daar een mooi voorbeeld van. De hoeve werd waarschijnlijk al in 1135 gebouwd onder de naam Wiburg, aan de bovenloop van de Oude Bodegrave. Boven het inrijhek bij boerderij Wiltenburg staat een mooi wapenschild met de tekst ‘Quam parva nulli credo’. Dit betekent: ‘Al ben ik klein, ik wijk voor niemand.’

In 1295 bestond het latere ambacht Reeuwijk nog voor een groot deel uit wildernis, maar in 1363 en 1365 werden in opdracht van bisschop Hendrik van Vianden, met toestemming van graaf Albrecht van Beieren, wel de Enkele en de Dubbele Wiericke gegraven. Dit gebeurde om een betere afwatering te krijgen van het water van de Oude Rijn naar de Hollandse IJssel. In het testament van dezelfde bisschop wordt de polder Lange Ruige Weide al genoemd.

Er ontstaan woonkernen

Toen in de dertiende eeuw de veenbodem wat inzakte (inklonk), werden waterschappen gesticht om de problemen van de wateroverlast op te lossen. Toen waren de ontginningen ongeveer voltooid, en ontstonden er kleine woonkernen.

Op het ontgonnen land werden boerderijen gesticht waar landbouw werd uitgeoefend, meestal van rogge, gerst en boekweit. Toen het waterpeil te veel daalde, ging men over op veeteelt. Kleine delen van het land werden opgehoogd en daar ging men hennep verbouwen voor de zeilmakerijen en de touwslagerijen.

In de zestiende eeuw begon men molens te bouwen om het water weg te malen. Rond 1529 is daarvoor ook de Oukoopse molen gebouwd. In 1477 stonden er in Reeuwijk 34 huizen, in 1632 al 93. In Sluipwijk waren dat in 1477 20 huizen en in 1632 was dat uitgegroeid tot 33.

Het ambacht Reeuwijk

Het ambacht Reeuwijk hoorde onder het baljuwschap van Voshol. Reeuwijk bestond uit een groot aantal gebieden, namelijk Randenburg, De Tempel, Oud-Reeuwijk, De Staten, Alijsambacht, Vogelensang, ’s Gravenbroek, Klein Oud-Reeuwijk, Nieuwdorp en Reeuwijks Sloen.

In een boek uit 1796 waarin steden en dorpen in het ‘Rhijnland’ beschreven worden, wordt ook aandacht aan Reeuwijk en Randenburg gegeven. Men schrijft dat er veel marktschuiten door de wetering richting Bodegraven gaan. Via een ‘verlaat’ (sluis) die in 1609 op verzoek en op kosten van Reeuwijk was gemaakt, kon men bij Bodegraven in de Oude Rijn komen. Verder waren er in Reeuwijk een korenmolen en een herberg, die ook diende als rechthuis. Een schout en vijf schepenen waakten over de 783 inwoners. De inwoners leefden van turfsteken, de visserij en veeteelt en werkten op scheepswerfjes en in een paar winkels.

Het ambacht Middelburg

Over Middelburg wordt weinig vermeld, er waren weinig huizen. Wel was er een kerk ‘van de Gereformeerden’, die tot 1600 ook dienst deed voor de Roomse gemeente. Middelburg was van oorsprong een heel smal ambacht, als enclave in het ambacht Reeuwijk. Er was wat lintbebouwing van boerderijen, een dorpskroeg en een (aanvankelijk houten) kerkje. Dit kerkje dateert mogelijk al uit de dertiende eeuw als rooms-katholieke kerk en werd later een gereformeerde kerk. De kerk werd ten slotte in 1860 afgebroken.