Waterkwaliteit in de Reeuwijkse Plassen laat licht herstel zien

REEUWIJK – Sinds jaren doet het Hoogheemraadschap van Rijnland verwoede pogingen om de waterkwaliteit in het Reeuwijkse Plassengebied te verbeteren. Toch steken regelmatig problemen de kop op. Zo werd enkele weken geleden weer blauwalg geconstateerd, zodat er met het mooie zomerweer niet in de plassen kon worden gezwommen. Er was ook wat stankoverlast, veroorzaakt voor de aanwonenden. Hoe komt het dat toch dat ondanks alle maatregelen de resultaten achterblijven? We vroegen het de deskundigen.

Tot in de vijftiger jaren van de vorige eeuw waren de plassen helder en was het mogelijk om tot op de bodem te kijken. Daarna zijn de plassen steeds troebeler geworden, waardoor waterplanten, die het water reinigen en zorgen voor zuurstof, steeds minder goed tot ontwikkeling kwamen. De oorzaak voor de vertroebeling lag in overmatige aanvoer van nutriënten (meststoffen), zowel uit huishoudens als door (intensieve) landbouw. Hierdoor werd het water té voedselrijk, met algenbloei als gevolg.

Onderzoek heeft aangetoond dat voor kwaliteitsverbetering van de plassen het verminderen van de aanvoer van nutriënten essentieel is. Dit uitgangspunt ligt ten grondslag aan de meeste maatregelen die zijn genomen. Zo zijn proefprojecten gedaan met als doel om overvloedige voedingsstoffen die reeds in de bodem aanwezig waren ‘vast te binden’. Daarnaast zijn natuurvriendelijke oevers aangelegd.

Maatregelen

Om de aanvoer van nutriënten te beperken werd begonnen met het aansluiten op de riolering van huishoudens die dat nog niet waren. Helaas is dit nog steeds niet het geval bij alle recreatiewoningen. Daarnaast werd de afvalwaterzuivering gesaneerd. Tussen 2009 en 2015 werden verdere maatregelen genomen: de inlaat via de Goudse Hout werd beperkt en de omliggende polders Reeuwijk West, Abessinië, Goudse Hout en Stein Noord werden afgekoppeld van het watersysteem om de aanvoer van meststoffen uit de landbouw te stoppen. In dezelfde periode werden twee proefprojecten in gang gezet: het isoleren en beijzeren van de Sloene en het isoleren en saneren van de bodem van Klein Vogelenzang door de baggerlaag te verwijderen.

Tevens werd meer dan 18 km natuurvriendelijke oever aangelegd om meer paaiplaatsen voor vis en schuilplaatsen voor jongbroed en macrofauna (waterdiertjes) te creëren. Met (soms dubbele) palenrijen werden vooroevers aangelegd, die de golfslag dempen en het slib laten bezinken. Dat zorgt voor meer licht op de bodem, waardoor waterplanten zich beter kunnen ontwikkelen.

Effecten

“Er is zeker effect gesorteerd, maar minder dan gehoopt,” zegt Bruce Michielsen, adviseur waterkwaliteit bij Rijnland. "In Klein Vogelenzang, waar de nuriëntenrijke sliblaag die het veen afdekte werd verwijderd, vond hierna verdere veenafbraak plaats. Hierdoor kwamen alsnog nieuwe nutriënten vrij. Na een aanvankelijke daling steeg het nutriëntengehalte dus weer. Het baggeren heeft hier wel geleid tot grotere diepte met gemiddeld helderder water als een soort bijvangst. Algen en nutriënten namen in het algemeen af."

Het tegengaan van veenafbraak is in het hele plassengebied een groot probleem. Dat komt door de vele ganzen en meeuwen die met hun uitwerpselen het water voortdurend bemesten. De experimenten laten zien dat het behandelen van de bodem met ijzerfosfaat niet lang werkt in Reeuwijk. Onder water vindt veenafbraak plaats door micro-organismen. Dat doen ze met behulp van zwavel die in de veenbodem zit. Door ijzerfosfaat toe te voegen, wordt dit proces geremd; de micro-organismen eten het ijzerfosfaat in plaats van het zwavel. Het ijzerfosfaat wordt echter door de micro-organismen opgebruikt. Als het op is, gaan zij alsnog verder met de zwavel, waardoor de veenafbraak weer verder gaat en nutriënten vrijkomen, evenals zwevend stof dat het water troebel maakt.

Onverwacht was het optreden van drijflagen in de geïsoleerde plassen. Ook de aanwonenden hadden dit nooit eerder gezien. De luwte die nodig was voor het ijzerfosfaat-experiment bleek gunstig voor de ontwikkeling van blauwalg. Hoewel het experiment zorgde voor minder voedingsstoffen en algen in het algemeen, waren er dus specifieke plekken waar wel veel algen zaten. Op andere plekken wordt de helderheid van het water nog steeds belemmerd door deeltjes uit veenafbraak.

De natuurvriendelijke oevers zijn succesvol en hebben geleid tot een meer diverse plantengroei langs de oevers. De ontwikkeling van onderwatervegetatie op de bodem echter blijft achter. Mogelijk is veenafbraak hier de oorzaak van.

Het visbestand bedroeg in 2019 59 kg of 2.350 individuen per hectare. In totaal zijn 17 soorten waargenomen, exclusief hybriden (kruisingen). Ten opzichte van de bemonstering in 2010 is dit een verbetering. De Reeuwijkse Plassen worden wat dit betreft echt nog steeds als ‘ontoereikend’ beoordeeld.

Licht herstel

Meer biodiversiteit in de oevervegetatie, een licht verbeterde visstand en de komst van de otter lijken signalen dat er geleidelijk positieve veranderingen in het plassengebied gaande zijn. Volgens Hoogheemraadschap Rijnland is het echter nog te vroeg om hierover harde conclusies te trekken. Het beoogde effect is zeker nog niet behaald, vooral vanwege de kwaliteit van de waterbodem. Rijnland kan dit niet alleen oplossen. Voedingsstoffen komen nu eenmaal vrij als veen afbreekt en veen breekt voortdurend af zolang er bacteriën in de bodem zitten. Het plan is om de doorstroming in de proeflocaties terug te brengen, zodat de drijflagen tot het verleden behoren en de kans op blauwalg afneemt.

“We zullen weer verder moeten kijken naar mogelijke maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren," zegt Bruce. "Een van de mogelijkheden zou het herstel kunnen zijn van oude legakkerstructuren om zo de slibstroom in de plassen te beperken en de helderheid te vergroten. Dit kan echter alleen daar waar het de vaar(zeil)functie niet in de weg zit en als de eigenaren dit willen.”

Tekst: Loes Kamer, Beeld: Bert Verver